Será a partir do século XV cando conservamos xa relatos propios da literatura odepórica que posibilitan un achegamento máis preciso aos itinerarios dos peregrinos do Camiño Portugués e, en numerosas oportunidades, textos sobre a pasaxe ou estadía no territorio tudense. Cabe engadir que dende este momento atoparemos mesturada xunto a primaria intención espiritual unha dimensión viaxeira, dunha longa viaxe de coñecemento e de carácter experiencial que medrará co paso do tempo.

Corresponde ao ano 1448 a noticia da peregrinación de dous embaixadores do rei de Alemaña Federico III, Nicolás Lanckmann e Xacobe Motz, que viaxan ata a Portugal para negociar a voda entre a infanta Leonor de Portugal e propio monarca xermano. Lanckmann escribiu un relato desta viaxe en latín que axiña foi traducida ao alemán editándose ambas en 1503.

Tanto Lanckmann como Motz eran clérigos e na súa viaxe cara a Portugal seguen, en boa medida, o Camiño francés ata Santiago. Dende alí proseguen viaxe a Portugal, pasando por Padrón, a continuación cun grupo de peregrinos irlandeses achéganse ata Fisterra e de seguido contrataram um guia, com o qual os embaixadores caminharan, como se fossen peregrinos, por moitos sitios ínvios e temerosos, e, com grande receio e sofrimento, chagaram a um grande rio, que divide a Galiza e Portugal e despediram-se do guia. Entraram numa cidade de nome Tui. Obtendo aí un salvo-conduto do capitao, um dos embaixadores, com dous criados e montadas, atravessou o rio en barco. Ao chegar a terra tería sido logo preso, se nao tivesse declarado por juramento a razao por que vinha a esse reino de Portugal. Asseverou ele ter um companheiro alen do río, com alguns criados e montadas; que lhe dessen cauçao e salvo-conduto para poderem apresentar-se juntos. Assim se fez. E levaram os embaixadores, en trajes e figuras de peregrinos, à primeira cidade do reino de Portugal, chamada Valença, que havia sido em tempos cidade de pagaos, e é uma cidade bem fortificada e construída com grandes e altas torres. Acorreu todo o povo a ver os cabaleiros aprisionados. Este reino de Portugal está sob grande vigilância por estar nos confins da terra, e pode ser atacado por muitas ilhas do mar.

Suso Vila ofrece a testemuña do paso de peregrinos estranxeiros por Tui que reciben axuda do Cabido para continuar a súa viaxe. Así en 1459 entrega 10 marabedís a un clérigo francés (mandarom a jacome rodrigues canonigo tençeiro das aniversarias que dese a hun clerigo françes de esmolla para ajuda do seu caminno dez maravedís) e no 1462 a un grupo de cabaleiros de Constantinopla (esmolla de çen maravedís vellos por amos deus aos cavaleiros de constantinopla). Seguimos comprobando o paso obrigado pola nosa cidade nas rutas xacobeas.

Poucos anos despois temos outro relato de interese que corresponde a León de Rosmithal de Baltna, nobre bohemio que, entre 1465 e 1467, realizou unha viaxe cortesán por Europa que inclúe unha peregrinación ata Santiago de Compostela. Rosmithal é un exemplo do costume ou moda dos mozos da alta aristocracia europea de realizar unha viaxe de coñecemento e de encomendas diplomáticas (cunha inevitable dose de aventura). Rosmithal comeza en Praga o seu camiño cunha grade comitiva de máis de corenta persoas e cincuenta e dous cabalos.

Da súa viaxe conservamos dúas crónicas, unha realizada por un dos seus secretarios, Wenceslao Shaschek, e outra escrita en alemán polo patricio de Nuremberg, Gabriel Tetzel. A ambas temos que engadir a redactada polo paxe Jaroslav descuberta posteriormente.

A lectura destas crónicas é unha fonte de grande interese para o coñecemento do ambiente da época e, no que nos atinxe, da peregrinación xacobea e os avatares aos que se enfrontaban os peregrinos. Do relato de Shaschek sabemos que no seu percorrido ata Santiago entraron en Portugal pola fronteira de Salamanca e dende alí a Braga e continúa a súa crónica, relatando:

El Miño divide á Portugal de aquella parte de Galicia en que yace sepultado el glorioso Santiago, hasta que desemboca en el mar, y nosotros lo pasamos á la ida y á la vuelta; á la orilla opuesta está situada una ciudad con castillo, que se llama Tuy, y que pertenece á unos caballeros á los cuales tienen que pedir salvoconducto los que desean visitar el sepulcro de Santiago. (…) En Tuy está sepultado San Pedro de Sala, que en otro tiempo resplandeció por sus muchos milagros y socorrió á muchos hombres que iban en peregrinación á visitar su sepulcro. Tuy dista cinco millas de Redondela, que es plaza de armas, no muy grande, situada entre montes cerca del mar.

A presenza en Galicia de Rosmithal coincide cun momento de grande inestabilidade social, derivadas das loitas nobiliarias que ocupan boa parte da historia de Galicia no século XV. A súa chegada a Santiago é protagonista dos enfrontamentos entre o arcebispo e cos nobres e cidadáns. No caso de Tui á referencia ao dominio nobiliario da cidade, testemuña a ocupación que realizaban a liñaxe dos Soutomaior que implicaba o control sobre este territorio, nestes anos a cargo de Álvaro Paes de Soutomaior. Unha ocupación que implica abusos como é a necesidade de adquirir un salvoconduto que garanta a seguridade dos peregrinos e viaxeiros. Un fenómeno moi xeneralizado no Camiño, cheo de portádegos e todo tipo de taxas e impostos, que en momentos de conflitividade social derivaban en abusos como o que referimos.