Economista e escritor, Ricardo Canosa Bastos, presentaba días antes do confinamento pola pandemia da COVID-19, a súa primeira novela ‘Crónicas de la era del Rock and Roll’. A través das vivencias dun grupo de rock, do seu ascenso e da súa caída, Ricardo Canosa fai un moi interesante percorrido a fonda análise dun país ao borde do colapso, o país das folgas, os atentados, e os rumores de golpe de estado.
As veces, os contratempos, son os encargados de dar un xiro ás circunstancias e serven para darnos o empurrón definitivo. Parte do manuscrito orixinal da novela, lembra Ricardo Canosa, perdeuse durante unha mudanza. Esa perda foi, como explica ao longo da entrevista, o catalizador preciso para retomar de novo o proxecto e levalo a bo fin.
A primeira pregunta é obvia, que é o que leva a un economista a meterse de cheo no mundo da literatura?
Pois mira, eu penso que foi ao revés. Dende pequeno sempre me apaixonou escribir e comecei pola poesía. Tristemente descubrín que era moi malo e entón paseime á narrativa, pequenos relatos… Logo case por casualidade, escribín dous ensaios de economía, Crónicas da era do rock and roll era un proxecto que estaba ahi, dáballe voltas e voltas e o que escribía non me acababa de convencer, así que rematou ‘aparcada’ nun caixón como pasa con moitos proxectos. Logo, nun traslado de casa, perdín a metade da novela e a verdade que foi o mellor que puido pasar. Obrigoume a reformulala de novo e a vista do camiño percorrido síntome bastante contento do resultado. E unha novela que ten unha parte tenra, unha parte bastante dura e moito sentido do humor que creo que é o que fai falta.
“
Agora mesmo hai un problema e é que a xente le pouco e, por desgraza, le mal
É difícil sacar un primeiro libro?
Ao ter dous publicados de economía –La próxima crisis e Manual de economía para ciudadanos indignados– tiven algo de vantaxe aínda que non tiña ningunha novela. A cousa é que agora mesmo hai un problema e é que a xente le pouco e, por desgraza, le mal. Valórase moito máis a calquera ‘ famosillo’ que saque un libro que a un escritor ou escritora que realmente ten algo que dicir.
Pero, pese aos problemas, a acollida foi boa, non?
Eu creo que moi boa. É certo que estivo paralizada porque a novela saíu na semana do coronavirus, pero de momento a acollida é moi boa. O libro mestura rock and roll, política porque é un país que está ao bordo do colapso, que é o transfundo que hai en toda a novela… un país que eu o imaxinei, nun principio, como un país imaxinario pero que sorprendentemente, cada vez parécese máis a España actual. Nese sentido. A realidade está a copiar a miña novela.
A realidade sempre supera a ficción?
Si, case sempre, por non dicir sempre.
Cóntanos algo da novela, sen facer os famosos spoiler
A novela mestura claramente varias das miñas paixóns. A novela empeza polo final. O cantante que é o protagonista e estuda económicas, como non podía ser doutra maneira, con outro dos membros do grupo. Iso permite adentrarnos nese mundo das asembleas universitarias dos 80, case interminables, nas que se debatían mocións que non servían absolutamente para nada, pero faciámolo durante horas. Reflicte unha época, moi divertida por certo, das folgas continuas… de feito , lembro que no meu primeiro curso apenas tivemos dous meses de clase porque primeiro houbo unha folga de profesores e logo enganchouse cunha folga universitaria.
Ao longo do libro proxectase tamén, ese proceso de autodestrución que se vai xerando en determinadas persoas. Iso e o que ocurre con Doc, un dos guitarristas. A medida que ascende a banda, vaise autodestruíndo máis e máis… tentei reflectir ese mundo, con sentido do humor, con escenas que lle van a gustar moito á xente, por exemplo a do gato punki Mao Tse Tung cando están a actuar nunha festa universitaria…
Agora que o mundo dixital está en auxe, xurde a pregunta de sempre: a novela en dixital ou papel?
Papel, sen dúbida. O papel segue sendo papel. Ten un tacto e un cheiro especial e ademais, polo menos ao min pásame, permíteche centrarche moito máis na historia. O meu primeiro borrador, aínda que soe raro, sempre é a man… Unha vez que teño ese borrador escrito, pásoo ao ordenador e entón vou decidindo, cambiando parágrafos enteiros, facendo correccións. Nese sentido a informática ofrece é unha vantaxe enorme pero, escribilo no papel ao principio, permíteme centrarme máis e velo mellor.
É certo que os escritores tendes teimas á hora de escribir…
Non sei se lle ocurre a todos. Eu si teño as miñas teimas á hora de escribir.
Por exemplo?
Pois por exemplo, o caderno no que escribo ten que ser bonito, un pouco pijo (ri). Tenme que atraer… e é algo que axuda a que sintas cómodo. Escribir ten algo de rito relixioso.
É unha responsabilidade escribir unha novela?
Nunca o vin así porque a min encántame, apaixóname. Se agora aparecéseseme o Diaño e dixéseme “quítoche dez anos de vida e escribes Conversacións na Catedral ou Metamorfose”, digo “onde hai que asinar?”.
A literatura engancha
Si. Engancha moito.
“
A literatura engáncha porque dáche o poder de ser Deus, un deus de papel e de mentira
Máis que a economía?
É diferente. A min a economía gústame moito. A economía ten unha parte racional e outra subxetiva. Fas valoracións e intentas prever as consecuenzas. A literatura e distinta. Engáncha, porque dáche o poder de ser Deus, un deus de papel e de mentira…
Dáche pena facerlle, ao longo da novela, determinadas cousas a determinados personaxes? Pódeselle coller teima a uns personaxes e agarimo a outros?
Non teima. Pero si que é verdade que moitas veces a propia historia lévache a modificar os seus comportamentos. Por exemplo nesta novela Sara, a teclista do grupo, empezou sendo un personaxe moi importante. De feito, ao principio da novela dáse a entender que ten unha relación con Miguel, o cantante. A medida que avanzaba había algo en Sara que non terminaba de convencer e Sara foise esvaendo aos poucos. E ao contrario; o pai de Miguel era un personaxe que ao principio nin existía e aínda que sexa a través dos comentarios do propio Miguel, o pai vai gañando presenza con todos os comentarios que fai sobre a situación económica e política do país…
Os personaxes teñen vida propia?
Por supostísimo. Os personaxes ti créalos, pero sen que te decates diso, de súpeto teñen vida propia e marcan por onde teñen que ir. Chega un momento en que a novela case se empeza a escribir soa.
Cústalle pasar do mundo da economía no que “os números non enganan” a un mundo que pode imaxinar como queira que é o da novela?
Cando eu fago unha análise económico teño claro que se trata dunha ciencia social na que fas análise subxectivos baseados en criterios ideolóxicos. A min pódenme interesar os servizos públicos e a outros economistas, co mesmo dereito, poden pensar o contrario. Pero o que nunca intento nesas análises económicas é facer trampas e iso supón que a economía, ás veces, lévache por un determinado camiño. Se agora mesmo a nós, por poñer un exemplo, a Unión Europea deunos 140 mil millóns de euros para a crise da COVID, non fai falta ser moi listo para saber que a UE vai poñer condicións, máis ou menos duras, pero condicións. Hai economistas que, con todo, poñen en dúbida isto. Eu teño claro que o diñeiro non nolo regalan esa é a realidade.
En cambio, cando escribo narrativa, eu son Deus. Un deus de papel, como dicía anteriormente, e entón podo facer o que queira cos meus personaxes e aí podo facer todas as trampas que se me ocorran pero, como dicía Vargas Llosa, “sempre ben feitas e con coñecemento de causa”.
Sírvelle ser escritor para a súa faceta de economista e viceversa?
Creo que si. Creo que me serve máis a miña faceta de escritor á hora de ser economista, que o revés. Nos meus libros de economía sempre tentei que sexan alcanzables para calquera, sexa ou non economista. O ser escritor permíteme expresarme con máis claridade. Hai moitos economistas que parece que lles gusta que non se lles entenda, que están a dar voltas ás cousas. Eu, por contra, sempre tento ser claro.
“
Cousas que se facían nos oitenta agora serían impensables porque agora impera o pensamento ‘politicamente correcto’…
Os famosos 80, foron unha época especial?
Si. Sen ningunha dúbida. Os oitenta supuxeron un cambio para este país. Ademais de ser a época da miña mocidade cos seus concertos, matriculeime na universidade e creo que tentei reflectir un pouco toda esa época. Agora mesmo vexo unha sociedade máis plana, máis apagada. Cousas que se facían nos oitenta agora serían impensables porque agora impera o pensamento ‘politicamente correcto’…
Unha época máis divertida pero con persoas máis comprometidas?
Si, pero a falta de compromiso de hoxe ten moito que ver son as redes sociais que achegaron moitas cousas, non todas boas, porque internet tamén nos levou a unha sociedade na que cada un vive, cada vez máis, metido na súa burbulla e onde non ven as consecuencias dos erros. Eu estou a xogar a un videoxogo e se perdo reinicio e volvo empezar a partida. Creo que moita xente, especialmente as xeracións máis novas, non se dan conta de que logo as cousas na realidade teñen consecuencias e non hai reinicio posible.
Faime graza cando determinados políticos falan da internet como unha marabilla, cando o sector que máis se beneficiou do cambio nas telecomunicacións, sen dúbida, foi a Banca e iso non se adoita dicir. E foi así por dúas cousas moi curiosas, por unha banda permitiulle que as transaccións monetarias fáganse, literalmente falando, á velocidade da luz. Eu fago un click e, instantaneamente, un diñeiro que teño na miña conta pódoo poñer en Frankfurt, Xangai ou onde sexa. Doutra banda permitiulles cadrar as contas instantaneamente. Esas dúas cousas déronlle ao mundo financeiro, un poder enorme; un poder que na actualidadepermite que os estados axeónllese diante dos banqueiros .
Unha sociedade máis anestesiada?
Non diría tanto, pero si moito menos libre e diso ten moita culpa a revolución da internet. A cada un chégalle a información que a outros lles interesa facerche chegar. Eu crieime xogando nas rúas como todos os nenos da miña idade; agora mesmo vexo aos meus fillos e aos amigos dos meus fillos que están xuntos e cada cal está coa súa pantalla e comunícanse entre eles a través do seu móbil.
Ou sexa que, como case todo, internet ten a súa cara e a súa cruz
Internet, a nivel coñecementos, é unha enorme biblioteca pero teña en conta que unha biblioteca tamén hai que saber utilizala. Se lle deixas unha biblioteca a unha persoa analfabeta, non lle serve de nada. Agora mesmo estamos a deixar a nenos de catro e cinco anos que naveguen libremente polas redes e que vexan cousas que eu, sinceramente, creo que non deberían ver.
O rock va máis aló da música?
Si, si. O rock nos 80, non era só unha forma de música senón que te situaba ideoloxicamente e era un símbolo de rebeldía. Hoxe en día está é todo como máis aplanado. A xente escoita regetón e trap que para a miña é unha música é totalmente plana… paréceme música de ascensor.
Como lle explicarías á xeración do século XXI que é o rock?
Eu creo que hoxe por desgraza o rock está morto. Creo que se rexen máis por modas que por un sentimento. Eu nacín nunha época en que pertencer a unha determinada tribo urbana, rockers, punkies, heavys e outras moitas, identificábache. Hoxe en día a xente réxese máis por marcas. Na miña época, era impensable que un músico un Richard ou un MacCartney dedicásense a promocionar zapatillas ou a sacar unha liña de perfumes. Os seus propios fans afundíaronos.
Así que o merchandaising está en todo…
Pois mira se está en todo que pasou de ser un medio a converterse case nun fin e iso non só pasa na música, senón que pasa en toda a cultura e tamén pasa a nivel político. Hoxe en día os nosos políticos presentan unha imaxe case plana, importa moi pouco o que digan, importa máis a imaxe bonita e a mensaxe que hai que transmitir en 30 segundos dun directo. Se mañá tense que dicir o contrario, non importa.
Unha sociedade mais plana é, ao fin e ao acabo, moito máis fácil de gobernar, non?
Por suposto. Nese sentido creo que George Orwell en 1984 foi un visionario. Ese mundo que describía, está aquí. Vivimos nunha sociedade que non analiza o fondo e queda co titular. Antes as análises eran máis profundos, dábache tempo a fixarche en máis cousas. Hoxe en día, non.
“
Tristemente non importa que un alcalde ou alcaldesa estea a facelo ben. Se non se é fiel ao líder de quenda, é unha persoa castigada.
Vostede que viviu de preto a política, pódese dicir a verdade?
Si. Claro que se pode. O que pasa é que, por desgraza, se agora queres ocupar un cargo e estar aí non a debes dicir. Os partidos son unha estrutura que domina todo. Hai xente que non é elixida e ten moitísimo poder dentro desa estrutura como as típicas figuras de secretario de organización de calquera partido, unha figura que ten un toque un tanto tétrico, como o Rasputín do momento. Tristemente non importa que un alcalde ou alcaldesa estea a facelo ben. Se non se é fiel ao líder de quenda, é unha persoa castigada. Por desgraza non se busca a lealdade, que para min é dicirlle a alguén a quen aprecias claramente o que pensas. Búscase máis un concepto de fidelidade ‘perruna’, o líder do partido di isto e isto é o que hai que repetir., ainda que sepas que é unha burrada. É moi triste e o malo é que, ou cambiamos, ou camiñamos cara a unha sociedade tremendamente triste.
Se puidera volver atrás, que corrixiría da súa etapa política?
(Pensa e finalmente rise) Igual a primeira cousa que corrixiría sería entrar en política. Se hoxe en día volvese entrar nese mundo non o faría nun partido como tal, centraríame máis nun proxecto municipal cun grupo de amigos e persoas de confianza. Os partidos, por desgraza e como dicía antes, convertéronse en estruturas que serven aos seus propios intereses en lugar de servir á cidadanía, que debería ser o seu fin. Na miña etapa política sempre tentei ser claro e iso deume máis dun problema.
A economía ten unha parte social?, é dicir, xente asocia a economía a algo frío, sen alma por dicilo dunha forma gráfica. A economía ten outra cara que non é esa?
Eu creo que a economía non a podes disociar da sociedade. En cada época hai un paradigma, un pensamento económico dominante. A economía permitiunos saír da II Guerra Mundial e crear o estado de benestar. Posteriormente iso deu paso a un neoliberalismo que eu creo que agora está a dar as súas últimas rabexadas. Teña en conta que sen economía non hai sociedade. As primeiras preguntas básica da economía son que producimos, canto producimos como producimos e para quen producimos. Nestes anos esqueceuse moito o “para quen producimos” pero xurdirán outras ideas, espero e supoño.
Proxectos?
Proxectos sempre hai moitos. Estou a lle dar voltas a un borrador dunha segunda novela, totalmente diferente. Unha historia sobre o fin do mundo escrita por catro personaxes diferentes nunha sociedade onde o mundo como o coñecemos xa esvaeceuse e os estados están case desaparecidos… Doutra banda estou metido nun proxecto moi interesante dun taller de literatura creativa que xa estreei no colexio Altamira e fundación Cum Laude de Ourense queren que cre un taller virtual para colgar na internet e niso e noutras cousas ando metido.
