‘Virtudes (e misterios)’ é, cando menos, unha desas novelas peculiares nas que a ficción parece deixarlle paso ao relato veraz e contrastado sen por iso perder a súa capacidade de entretemento que é, á postre, unha das finalidades de calquera novela. Esa mistura entre realidade e ficción, aínda que sería máis correcto falar de “realidade ficcionada”, valeulle a Xesús Fraga a concesión dun premio da categoría do Blanco Amor. E iso xa é dicir moito.
A pesar do título, que parece centrar a nosa atención nun dos personaxes principais da trama, a avoa do protagonista, o certo é que a historia esténdese ao longo de tres xeracións dunha mesma familia que se viron marcadas por un elemento común: a emigración. De primeiras, por parte dun avó que marcha a Venezuela e que desaparece por completo das súas vidas; despois, por parte da súa dona, Virtudes, que ve en Londres a mellor oportunidade de progreso e de alicerzar un futuro que se lle escapa no entorno inmediato. Máis tarde, Virtudes verase acompañada pola súa filla maior e, co tempo, verá nacer ao seu neto, o relator da historia, á beira do Támesis. Asistimos, xa que logo, a toda unha saga familiar que se espalla ao longo da segunda metade do século pasado e os primeiros anos do actual, e que mesmo garda para o final unha sorpresa que, de non ser pola veracidade dos feitos, mesmo parecería algo novelesca de máis.
Destacaría dous elementos que considero esenciais dentro da trama. O primeiro é o papel da muller galega como verdadeiro celme familiar. A cotío vémolo dende a perspectiva das “viúvas de homes vivos”, que dicía Rosalía; aquí vémolo ademais, dende o outro lado. A afouteza de Virtudes e de Isabel, a súa filla, soportan o peso da narración con resignación e bravura. O segundo sería a evolución da sociedade betanceira en todo este tempo; a bisbarra da Cidade dos Cabaleiros e, en menor escala, A Coruña, son o centro neurálxico no que as personaxes desenvolven as súas vidas. Mesmo no que lle dan pulo ás súas arelas, incluso cando estas se perfilan dende alén da fronteira. O retorno ás veces soñado, que se pode transformar nunha realidade moi distinta da imaxinada, debúxase a través do contraste entre as dúas sociedades, a británica e máis a betanceira, con meridiana claridade.
Nesta novela, que mesmo poderiamos chamar hiperrealista, o que fai o autor vén sendo, no fondo, un recoñecemento a ese enorme corpus de familias galegas que comparten algunha galla na emigración, centrándose na que mellor coñece, a europea. Pero Xesús Fraga, amais de escritor e tradutor, é tamén xornalista. E iso déixase notar dunha maneira moi clara ao longo de todo o relato. Esa linguaxe directa e sen adobíos, ese coidado polos detalles máis nimios, esa visión global aínda falando de miudezas, ese xeito de enfatizar e contrastar os datos, denotan un amplo dominio dos recursos xornalísticos ata o punto de que poderiamos considerar o libro coma unha longuísima reportaxe. E a pesar das grandes diferencias que hai entre ambas as dúas linguaxes, a literaria e a puramente informativa, consegue acadar un equilibrio que non sempre é doado e co que fai da lectura algo ameno e, por momentos, transcendente.
Xesús Fraga
Virtudes (e misterios)
Galaxia
368 páxinas