Moito temos falado neste mesmo espazo dos cada vez máis difusos lindes entre xéneros literarios; de como novela e relato –tamén a poesía ou o teatro– semellan lidar pola posesión de espazos que tradicionalmente lles eran alleos e que pretenden converter en propios, alimentando así unha fusión que, no fondo, non deixa de ser a procura de novas vías de expresión aínda non transitadas. A confusión e a sensación de caos poden acompañar os primeiros pasos na lectura deste tipo de traballos, cando menos ata que o lector consegue decatarse do xogo tan especial ao que o autor nos empuxa. É a partir de aí cando, se aceptamos a proposta, poderemos comezar a desfrutar axeitadamente da lectura. Tal cousa acontece co exemplo que hoxe traemos e que, baixo o desacougante título «Ou as dúas estaredes mortas», agocha unha extensa colección de relatos breves e máis unha novela, e que asina o pouco prolífico Xosé Manuel Eyré. Convén explicar todo isto.
A historia arranca co encontro fortuíto entre dúas mulleres que non tardan en empatizar entre si e iniciar unha relación de amizade. Esa relación verase alimentada polo intercambio de pequenos textos escritos, moi breves, nos que cada unha delas expresa as súas inquedanzas, medos ou querenzas. Ás veces fano cun formato próximo ao aforismo, outras como reflexións sobre a vida, como fábulas ou como relatos mínimos ao estilo tradicional, todos eles independentes entre si. Cada un virá acompañado dunha especie de nota a rodapé, tamén breve –case sempre–, na que se nos dan pistas sobre o significado de cada conto e, ao tempo, se nos vai desvelando como evoluciona esa relación de amizade entre as dúas protagonistas. Con estes apuntamentos dáselle unha unidade a todo o conxunto, que é a que nos leva a tratar este texto como unha novela. Mais non sempre esas notas son tan clarificadoras como pode parecer ata o punto que, a miúdo, descoñecemos a autoría ou só intuímos o seu significado real.
De que falamos, entón? Dunha historia narrada en pequenos fragmentos? Dunha simple colección de relatos? A resposta non é sinxela. En certo sentido poderiamos dicir que é unha novela, pois os textos inseridos axudan a comprender e profundar na relación entre as dúas mulleres, que vén sendo o espiñazo da narración. Pero cada un deses retallos de texto ten entidade propia, mesmo vida propia alén do relato ao que pertence, funcionando perfectamente como un conto breve. Isto lévanos a desbotar a idea da colección de contos, mesmo a da novela de sempre, fronte a algo moito máis profundo e transversal. Unha novela que invade o espazo do relato, ou viceversa, segundo os ollos cos que miremos a proposta. Un caos no que o lector deberá poñer un pouco de orde. Novela participativa, en calquera caso.
Algúns deses relatos breves son pequenas alfaias literarias dominadas pola concisión e a sorpresa, así como por unha linguaxe sinxela e directa, por veces fondamente lírica, pero sempre precisa e atinada. As notas, pola contra, empregan un estilo moito máis reflexivo ca narrativo para mergullar ao lector no transfondo, a cotío tamén sorprendente, da relación entre as dúas mulleres. O conxunto, non por difuso, deixa de ser satisfactorio para o lector disposto a mergullarse na oleaxe de sensacións que Eyré propón.
Xosé M. Eyré
«Ou as dúas estaredes mortas»
Galaxia
254 páxinas