Recibe o nome de literatura odepórica a que recolle as crónicas de viaxe, as lembranzas de feitos e de experiencias persoais xunto con datos xeográficos, históricos ou paisaxísticos relacionados con esta viaxe. Esta fonte documental ou cronística é un dos xéneros literarios máis significativo da peregrinación xacobea. Son abondosos os exemplos deste tipo de publicacións que recollen o relatos de viaxes e peregrinacións que percorren o Camiño Portugués e que de seguido recollemos sen afán de exhaustividade.
Unha primeira referencia a unha peregrinación ou viaxe a Santiago de Compostela dende Portugal o podemos datar o 6 de maio do ano 899 en que os bispos Nausto, de Coimbra, Arimiro, de Lamego, Gomado, de Porto, Teodomio, de Viseu, e Arximiro, de Braga, acoden á consagración da segunda basílica compostelá e cuxo tránsito por Tui / Valença resultaba obrigado.
Alexandre dos Santos Ratos nos informa que “en el año 987 regresó a la región el desorden con la toma de Coimbra por Almanzor. Dada la importancia estratégica de la ciudad, el rey Fernando Magno fue en peregrinación a Santiago de Compostela, pidiendo la intercesión del Apóstol, antes de comenzar el asedio de la ciudad a 20 de enero de 1064 acompañado por su esposa Sancha, los obispos de Santiago, Lugo y Mondoñedo y Sesnando, de Oporto, los abades de Celanova y Guimarães, así como muchas otras personas importantes. Después de seis meses, Coimbra, rendida por el hambre, se entregó el 9 de julio y poco después de la conquista, Fernando Magno y Sesnando, gobernador de la ciudad y de la región, volvieron a Compostela para agradecer al Apóstol la victoria. Es la primera noticia de una verdadera peregrinación desde tierras portuguesa. E comeza así tamén unha alongada relación, ao longo de varios séculos, entre a monarquía lusitana e a devoción xacobea que motivou a peregrinación de diversos reis portugueses ata a catedral compostelá, como recolleremos posteriormente.
Outra das mais temperás referencias documentais data do século XII, 1138, e corresponde a autoría de Abu-Abd-Allá Mohamed-Al-Edrisi. Xeógrafo e viaxeiro hispano musulmán que recolle nos seus escritos á cidade de Santiago e o Camiño de Santiago, aínda que seguramente tomou os datos dalgunha fonte ben fiable e non estivo fisicamente nestas terras.
Al-Edrisi traballou ao servizo de Rogerio de II de Sicilia que, entre outros encargos, solicitoulle una descrición xeográfica da terra. Así publicou a súa gran obra: Recreo de quien desea recorrer el mundo (1154), tamén designada como Libro rogeriano. O traballo foi coñecido gracias a súa publicación en Roma, en 1552, pola imprenta dos Médicis. En España non se editou ata 1882, no Boletín de la Sociedad Geográfica de Madrid.
Sinala que había catro camiños para achegarse a Santiago de Compostela. O primeiro é un itinerario terrestre máis ou menos coincidente co Camiño Francés. En segundo lugar describe una ruta por mar dende a cidade francesa de Baiona, pola costa do Cantábrico ata as terras de Galicia. Os outros dous itinerarios que menciona na obra son as rutas entre Coimbra e Santiago, tanto por mar como por terra. O Camiño por terras portuguesas para pola cidade de Braga e logo Tui, xa en Galicia. Na ruta marítima, cunha navegación de cabotaxe ata a ría de Arousa.
Así describe Al-Idrisi esta última ruta: “Desde dicho río Douro hay 50 millas a la boca del Miño, que es ancho caudaloso y profundo, la marea entra en él mucho y los barcos lo recorren haciendo paradas en las varias aldeas y fortalezas de sus orillas. Desde el Miño se cuentan 60 millas desde la desembocadura del río de Tourón (Oitavén) […] A seis millas sale el río Lérez, en el cual, aunque pequeño, fondean grandes barcos. A otras seis millas se confronta el río de Merrar (Umia) […] Penetran en él grandes embarcaciones. Seis millas más allá desagua el río de Santiago, llamado de Honesto […] Entra en él la marea y suben grandes naves hasta unas 20 millas, donde hay un gran puente de cinco arcos [el de Cesures], de dimensión tan considerable y tan altos que pueden pasar por debajo los barcos sin abatir palos. Cerca está la gran fortaleza de Honesto, y de allí a Santiago hay cerca de 6 millas.”
A situación da cidade tudense a converte en lugar de referencia obrigada para os viaxeiros que cruzaban este territorio. Do ano 1147 se conservan as cartas ou crónicas de dous cruzados británicos, Osborne e Arnolfo, que no seu camiño ata Terra Santa, por vía marítima, pasan por Galicia visitando posiblemente a tumba apostólica, e continúan a súa ruta, colaborando antes con Afonso Henriques na toma de Lisboa aos mouros. Na carta de Osborne lemos: Habeat autem litus maris, ab insula usque ad Portugalam, fluvium Onnem super quem quivitas Tud. Post hunc fluvius Caduva, supra quem civitas Braccara. Resulta inevitable a referencia á cidade tudense pois era o enclave urbano máis significativo no territorio en torno ao río Miño, por tanto paso obrigado nas comunicacións.
Por estes anos ocupaba a sede de Porto, D. Hugo (1112-1136), estreito colaborador do arcebispo compostelá Diego Xelmírez, que visitará en numerosas oportunidades a Catedral de Santiago pero descoñecemos se en condición de peregrino ou pola súa anterior relación como posible redactor do Libro I da Historia Compostelana. En numerosas oportunidades ao falar do mundo da peregrinación xacobea dende terras portuguesas se cita a Xelmírez e o seu “pío latrocinio” ou roubo de diversas reliquias da Catedral de Braga; na súa viaxe este botín sacro pasa pola igrexa de San Bartolomeu de Rebordáns testemuñando outra vez que o itinerario por Tui é eixo de comunicacións entre as terras ao sur e ao norte do Miño.